Μας αρέσουν οι όμορφες αυταπάτες, γιατί έτσι αποφεύγουμε τα δύσκολα διλήμματα. Είναι πολύ πιο δυσάρεστο να πάρεις θέση - πόσο μάλλον απόφαση - για το πιο μικρό καθημερινό θέμα διακυβέρνησης, παρά να αρθρώσεις μια συναινετική γενικόλογη αυταπάτη για ωραίες και μεγάλες ιδέες, με την οποία κανείς δεν θα διαφωνήσει, γιατί κανέναν δεν θα στεναχωρήσει. Είναι
πολιτικός λόγος teflon: δεν έχει γωνιές, δεν χαράζει και δεν κολάει στις ψηλές θερμοκρασίες.
Μια τέτοια αυταπάτη ήταν η πολιτική της «κοινής λογικής» που τάχα υπερβαίνει τα στεγανά των ιδεολογιών, υποδυόμενη λάθρα τον ορθολογισμό: δεν χρειαζόμαστε καν τις ιδεολογίες και τις αρχές τους· η κοινή λογική αρκεί. Είναι μια αυταπάτη σαγηνευτική, γιατί είναι κολακευτική, αλλά και διόλου απαιτητική: όλοι έχουμε κοινή λογική, άρα όλοι, με μοναδικό εφόδιο αυτήν, μπορούμε να πάρουμε θέση ακόμη και για τα πιο πολύπλοκα προβλήματα, χωρίς να χρειαζόμαστε μελέτη, εμβάθυνση, αμφισβήτηση, κατανόηση, εξειδικευμένη γνώση· χωρίς κόπο δηλαδή, και το πιο σημαντικό, χωρίς τους περιορισμούς μιας ιδεολογίας. Και είναι αυταπάτη γιατί αυτού του είδους η λογική είναι κοινή απλά και μόνο γιατί βασίζεται συχνά σε κοινές αδρές παραδοχές - ή άλλες συλλογικές αυταπάτες - που αποδεχόμαστε χωρίς δεύτερη σκέψη ως αδιαμφισβήτητα αυταπόδεικτες. Είναι μια αυταπάτη πολιτικά επικίνδυνη, όχι μόνο γιατί οδηγεί σε - συχνά φαιδρή - λαϊκίστικη απλοϊκότητα, αλλά κυρίως γιατί με την χυδαία αλλαζονεία της άγνοιας ακυρώνει, όχι μόνο την αναζήτηση της αλήθειας, αλλά και την ίδια την πολιτική: αγνοεί ηθελημένα ότι σε αυτές τις παραδοχές, όπου βασίζεται η κοινή λογική για να καταλήξει στα συμπεράσματά της, περιλαμβάνονται αναπόφευκτα πολιτικές αρχές και ηθικές αξίες. Η ιδεολογία δηλαδή που η ίδια, συχνά ύποπτα, αρνείται.
Μια δεύτερη βολική αυταπάτη δεν είναι στην ουσία παρά μια επαναδιατύπωση της πρώτης, και συνίσταται σε μια ακόμη πιο έντεχνη απο-ιδεολογικοποίηση της πολιτικής. Παρουσιάζοντας την εκλογική αμηχανία ως πολιτική στάση, μας πείθει ότι τα μεγάλα ιδεολογικά διλήμματα είναι πλέον ξεπερασμένα (ενώ είναι πιο επίκαιρα από ποτέ· είναι οι φορείς - εκπρόσωποι των ιδεών αυτών στην πολιτική πράξη που ξεπεράστηκαν, όχι αυτές οι ίδιες οι ιδέες). Το ζητούμενο είναι τάχα μόνο η πρόταση πρακτικών λύσεων για πρακτικά προβλήματα, ή - ακόμα απλοϊκότερα - η αντικατάσταση των «διεφθαρμένων και ανίκανων» παλιών πολιτικών από νέους. Είναι και αυτή μια σαγηνευτική αυταπάτη. Μας απαλάσσει από το πολιτικό κόστος της ιδεολογικής αντιπαράθεσης και κυρίως από τον κόπο της ιδεολογικής συνέπειας, και μας επιτρέπει να επιδοθούμε, ανερμάτιστοι, στην πολιτική πράξη χωρίς πολιτική σκέψη.
Έτσι δεν έχει κανένα νόημα πια να είσαι φιλελεύθερος ή σοσιαλιστής (ή σοσιαλδημοκράτης, ή αριστερός δημοκράτης), φτάνει να είσαι «μεταρρυθμιστής». Με έναν μαγικό τρόπο τα θεμελιώδη διλήμματα αναβάλλονται, η ανάγκη συγκεκριμένης πολιτικής πρότασης εξατμίζεται, το ζητούμενο γίνεται η «μεταρρύθμιση» ως αφηρημένη αυταξία και όχι οι πιθανόν δυσάρεστες συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις. Για παράδειγμα, ναι, όλοι θέλουμε μεταρρύθμιση στην Παιδεία. Πώς όμως; Με μια πανταχού παρούσα, κεντρικά ελεγχόμενη, δημόσια παιδεία, που θα είναι όμως ορθολογική και αποτελεσματική με συστήματα αξιολόγησης και νόμους πλαίσια; Ή με ελεύθερα σχολεία και πανεπιστήμια και κουπόνια εκπαίδευσης; Πώς θέλουμε να είναι το κοινωνικό μας κράτος; ακριβό αλλά για όλους, ή φτηνό αλλά μόνο ως δίχτυ ασφάλειας για τους αδύναμους; Θέλουμε μεγάλο αλλά αποτελεσματικό κράτος που παρέχει το ίδιο υπηρεσίες ή μικρό που απλά θα πληρώνει υπηρεσίες; Θέλουμε ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο με μια κεντρική εθνική στρατηγική ή μήπως αρκεί η απελευθέρωση της οικονομίας από κάθε είδους εθνικές κεντρικές στρατηγικές; Ακόμα και τα αυτονόητα στα οποία εύκολα συμφωνούμε, η διαφθορά, η ανομία, η πελατεία και η πατρωνεία, η ανεπάρκεια των θεσμών αλλά και του ίδιου του πολιτικού μας συστήματος, σε ποιό βαθμό οφείλονται στον ρόλο και στο μέγεθος του κράτους; Θα υπήρχαν αν το κράτος ήταν μικρό;
Είναι αλήθεια ότι, σε αυτό το τμήμα του πολιτικού φάσματος, από την κεντροδεξιά μέχρι και την δημοκρατική φιλοευρωπαϊκή αριστερά, έχουμε πολλά στα οποία συμφωνούμε και μπορούμε μαζί να διεκδικήσουμε. Και ακόμη περισσότερα τα οποία μπορούμε να συζητάμε καλόπιστα. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά για πολιτικούς χώρους που χαρακτηρίζονται εγγενώς από μετριοπάθεια και σοβαρότητα. Όμως αυτό που μας διαφοροποιεί είναι μια θεμελιωδώς διαφορετική αντίληψη της Πολιτείας και του ρόλου του Κράτους σε αυτήν, η οποία καθορίζει και το ποιάν θεωρούμε την αιτία της κρίσης, και το πώς πιστεύουμε ότι θα βγούμε από αυτήν, αλλά και το πώς ονειρευόμαστε την Ελλάδα της επόμενης μέρας.
Θα είμαστε ασυγχώρητα απλοϊκοί αν νομίζουμε ότι αρκεί η αποσπασματική, αποστειρωμένη από την πολιτική, δήθεν «τεχνοκρατική» συζήτηση κάθε προβλήματος ξεχωριστά. Και επικίνδυνα αφελείς αν αφεθούμε στην τρίτη αυταπάτη: ότι δηλαδή το πρόβλημά μας είναι μόνο θέμα ηγεσίας, ικανότητας και ηθικής των ανθρώπων στους οποίους εμπιστευόμαστε την διακυβέρνηση. Καθώς η συζήτηση αυτή για τον ρόλο του κράτους πρέπει να γίνει αναπόφευκτα, είναι οι διαφορές μας στο θέμα αυτό, οι διαφορές ιδεολογίας δηλαδή, που πρέπει να αναδειχθούν και να συζητηθούν, όχι να αποσιωπηθούν ή να αναβληθούν για ένα βολικά απροσδιόριστο «μετά». Η συνάντησή μας μπροστά στην κρίση, όποια μορφή και αν πάρει, δεν θα είναι ποτέ ιστορικά χρήσιμη αν από φιλελεύθεροι, ή σοσιαλδημοκράτες, ή κεντροδεξιοί, ή αριστεροί δημοκράτες, γίνουμε απλά αμήχανοι «μεταρρυθμιστές».
http://gregoryfarmakis.posterous.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου