Σταθερές δεκαετιών αλλάζουν στην Τουρκία

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, μια μαζική παραίτηση ανώτατων αξιωματικών του τουρκικού στρατού, θα θύμιζε τα πρώτα λεπτά πριν από το επερχόμενο τσουνάμι, τότε που τραβιέται η θάλασσα, και αποκαλύπτεται η άμμος του βυθού της. Όλοι θα προετοιμάζονταν για το μεγάλο κύμα, δηλαδή το πραξικόπημα. Όπως είναι γνωστό, από το 1960, με τελευταία περίπτωση αυτή του 1997, ο στρατός της Τουρκίας ανέτρεψε τις νόμιμα εκλεγείσες κυβερνήσεις της χώρας, τέσσερις φορές.
Αν και οι πρώτες ενδείξεις μετά τις παραιτήσεις της περασμένης εβδομάδας, δίνουν την
αίσθηση ότι οι στρατηγοί είναι αυτοί που δεν ανέχονται άλλο τη κυβέρνηση του Recep Tayyip Erdogan, εν τούτοις μάλλον πρόκειται για ολόκληρη τη γενιά εκείνη των αξιωματικών, που κάποτε αποτελούσαν τη σπονδυλική στήλη του λεγόμενου «βαθέως κράτους», και που θεωρούσαν ότι έχουν αναφαίρετο δικαίωμα να ανατρέπουν όσους πολιτικούς δεν ήθελαν. Πράγματι, οι περισσότεροι αναλυτές ερμήνευσαν τις παραιτήσεις των στρατηγών, που διαμαρτύρονται για τη συνεχιζόμενη κράτηση του 1/10 των εν ενεργεία στρατηγών της χώρας, ως μια παραδοχή ότι ο τουρκικός στρατός έχασε πλέον τη δύναμη που είχε στο να υπερκεράζει και να επιβάλλεται στις αποφάσεις κάποιας δημοκρατικά εκλεγμένης πολιτικής κυβέρνησης.
Κάποιοι από τους αντιπάλους του Erdogan θεωρούν τις συλλήψεις των στρατηγών, που κατηγορούνται για απόπειρα πραξικοπήματος, ως αποτέλεσμα πολιτικών σκοπιμοτήτων. Τις βλέπουν ως μια μέθοδο εξουδετέρωσης του βασικού θεσμού (στρατού) που θα μπορούσε να προστατέψει τη τουρκική κοσμική πολιτεία από την επέλαση του ισλαμισμού.
Πάντως, αν οι στρατηγοί μπορούσαν να βγάλουν τα τανκς, και να επιβληθούν στη κυβέρνηση, τότε δεν θα υπήρχε λόγος να παραιτηθούν.
Άλλοι πάλι, βλέπουν τη κίνηση αυτή των στρατηγών, όχι σαν μια κίνηση απόγνωσης, αλλά σαν μια εσκεμμένη κίνηση με σκοπό τη δημιουργία πολιτικής κρίσης. Το σκεπτικό είναι πως ο στρατός είναι τόσο πιστός στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, και τόσο εγγενώς αντίθετος στο κυβερνών κόμμα, που ο πρωθυπουργός αποκλείεται να  μπορέσει να βρει μια άλλη συμπαθητική προς αυτό ηγεσία για να αντικαταστήσει τους παραιτηθέντες. Άρα, θα οδηγηθεί στην αναδίπλωση από  την περαιτέρω δίωξη των στρατιωτικών.
Αυτό όμως ενέχει ρίσκα. Ο Erdogan δεν φαίνεται να δειλιάζει. Δέχθηκε αμέσως τις παραιτήσεις, και προθυμοποιήθηκε να ορίσει ο ίδιος αντικαταστάτες. Η επανεκλογή του τον περασμένο μήνα τον ενίσχυσε πολιτικά, και από τότε έχει πάρει ακόμη πιο θαρραλέα μέτρα σε όλους σχεδόν τους τομείς, από τις συνταγματικές αλλαγές, και την εξωτερική πολιτική, έως την εκστρατεία εναντίον των Κούρδων αποσχιστών.
Αν ο Erdogan κερδίσει αυτή τη μονομαχία με τους στρατιωτικούς, η Τουρκία θα έχει κλείσει ένα κεφάλαιο στρατιωτικών παρεμβάσεων που κρατά σχεδόν μισό αιώνα, και για πρώτη φορά ο στρατός της θα τεθεί κάτω από τον πλήρη έλεγχο της πολιτικής  της ηγεσίας.
Το ενδεχόμενο αυτό διασπά την τουρκική αστική διανόηση, με μερικούς να βλέπουν τον Erdogan ως έναν απολυταρχικό κρυφό-ισλαμιστή που τους απειλεί, και άλλους να τον θεωρούν ως σύμβολο της νίκης της δημοκρατίας επί της μη εκλεγμένης απολυταρχικής στρατιωτικής ισχύος.
Βέβαια, είναι πολύ πιθανό πως η κυβέρνηση θα αναγκαστεί τώρα να συμβιβαστεί με τους στρατιωτικούς, εφόσον σε αυτή τη χρονική φάση δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει ολοκληρωτικά το στράτευμα. Όμως, όσο δεν σημειώνεται κάποιο πραξικόπημα, η πολιτική κυβέρνηση του Erdogan μοιάζει να κερδίζει το παιχνίδι.
Ο βαθμός της ανικανότητας των στρατηγών να ασκήσουν πλέον βέτο στις αποφάσεις της κυβέρνησης, δείχνει και τον βαθμό σταθερής δημοκρατικοποίησης της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια. Η τουρκική κοινωνία έχει αλλάξει, και έχει πετύχει μια δημοκρατική συναίνεση, που δεν επιτρέπει πλέον στον στρατό να θεωρεί τον εαυτό του  θεματοφύλακα και επιτηρητή του έθνους. Έτσι κι αλλιώς, το προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων προέρχεται κι αυτό από την ίδια κοινωνία.
Και όπως έγραψε κάποτε σε ένα ποίημά του ο Bertolt Brecht: «Στρατηγέ μου, το τανκ σου είναι ένα πανίσχυρο όχημα, που μπορεί να ρίξει δάση, και να λιώσει εκατό στρατιώτες… Έχει όμως ένα μόνο μειονέκτημα. Χρειάζεται οδηγό…».
S.A.-Time