Μια ανατομία της κρίσης χρέους

Γράφει ο Αθανάσιος Παπανδρόπουλος

Η εποχή της παγκοσμιοποίησης την οποία βιώνουμε και που αλλάζει πολλά πράγματα όσο προχωράει, έχει δύο χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι πολύ ευαίσθητη σε μικρογεγονότα που μπορούν να προσλάβουν διαστάσεις και να εξελιχθούν σε μεγα-γεγονότα. Δεύτερον, σχεδόν τίποτε δεν μένει κρυφό, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό ή εθνικό επίπεδο. 

Μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον –στο οποίο κυριαρχεί και η ταχύτητα της μεταφοράς πληροφοριών, γνώσεων και παραπληροφόρησης– μπορεί η κρίση μιας χώρας όπως η Ελλάδα να προκαλέσει έντονες διεθνείς και κυρίως ευρωπαϊκές αναταράξεις, όπως και συνέβη. Το υπέρογκο ελληνικό χρέος προκάλεσε αλυσιδωτές κρίσεις χρέους σε όλες τις αδύναμες χώρες της ευρωζώνης, αλλά και στις ισχυρότερες από αυτές. 

Όλη αυτή την διαδικασία αναλύει και περιγράφει κατά τρόπο εντυπωσιακό και εξόχως παιδαγωγικό ο Δημήτρης Κουτσόγιωργας, στο βιβλίο του «Η κρίση χρέους: πώς η Ελλάδα έγινε η σπίθα που προκάλεσε φωτιά στο ευρώ και στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα» (εκδ. Κερπινή). Χωρίς πάθος και τις γνωστές καταστροφολογικές κορώνες, ο συγγραφέας καταγράφει εξελίξεις και γεγονότα και, από την πορεία τους, καταλήγει σε συμπεράσματα. Επισημαίνει ότι η ευρωπαϊκή κρίση χρέους μπορεί έως έναν βαθμό να αποδίδεται στην αμερικανική τραπεζική αναστάτωση της περιόδου 2007-2008, ωστόσο η πυροδότησή της έγινε από την ελληνική έλλειψη φερεγγυότητας, η οποία είχε ήδη δρομολογηθεί από το 2009. Έτσι, την άνοιξη του 2010 η χώρα μας αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα –γεγονός που είχε άμεσες αρνητικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την ευρωζώνη.

«Η απώλεια πρόσβασης της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές προκειμένου να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες», γράφει ο Δημ. Κουτσόγιωργας, «λειτούργησε μεταδοτικά και σε άλλες χώρες της ευρωζώνης που υπέφεραν από υψηλά ελλείμματα, μεγάλο χρέος και ασθενική οικονομική ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την Ελλάδα αναγκάστηκαν να ζητήσουν την βοήθεια του ΔΝΤ και της ΕΕ η Πορτογαλία και η Ιρλανδία. Μια κρίση που ξεκίνησε ως μεμονωμένη κρίση ελλείμματος και ρευστότητας σε μια από τις μεσαίες προς μικρές χώρες της ευρωζώνης, κατέληξε πολύ γρήγορα να γίνει μια μεγάλη κρίση χρέους και αξιοπιστίας συνολικά για την ευρωζώνη, καθώς και αμφισβήτησης για την βιωσιμότητα του δέκα χρόνων ηλικίας ευρωπαϊκού κοινού νομίσματος».

Στο επίπεδο αυτό ο συγγραφέας τονίζει ότι «το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι και οι ευρωπαϊκοί λαοί προσέγγισαν την κρίση με εθνικούς όρους, οδηγώντας την ΕΕ για πρώτη φορά από την δημιουργία της σε μια τόσο μεγάλη κρίση νομιμοποίησης. Άρχισαν να ακούγονται πλέον ανοικτά φωνές για την διάλυση της ευρωζώνης, την επιστροφή στα εθνικά νομίσματα, τον περιορισμό των ευρωπαϊκών αρμοδιοτήτων, την επανενίσχυση του εθνικού κράτους. Οι μισοί Ευρωπαίοι αισθάνονταν εξαπατημένοι από τους άλλους μισούς και οι άλλοι μισοί αισθάνονταν ότι οι άλλοι μισοί αδιαφορούν για τα οικονομικά τους δεινά και ότι ενδιαφέρονται μόνο για την προώθηση των εξαγωγών τους. Για δύο και παραπάνω χρόνια, η ευρωπαϊκή κρίση χρέους εξελίχθηκε σε μια αντιπαράθεση βορείων και νοτίων ευρωπαίων, με τους πρώτους να στοιχίζονται πίσω από την Γερμανία που εκπροσωπούσε την συνετή και παραγωγική οικονομική διαχείριση έναντι των μεσογειακών χωρών με πρωταγωνίστρια την χρεοκοπημένη Ελλάδα και στην συνέχεια την Πορτογαλία, την Ιταλία και την Ισπανία, τις λεγόμενες υποτιμητικά και PIGS».

Προσθέτει δε ότι η Ελλάδα, μετά την είσοδό της στην ευρωζώνη, αντί να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής της, δημιούργησε ένα έντονα καταναλωτικό περιβάλλον με δανεικό χρήμα, το οποίο σήμερα κάνει προβληματική και την εξυγίανση της οικονομίας της. 

Αφορμή για την διόγκωση του χρέους απετέλεσαν επίσης και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, υπογραμμίζει ο συγγραφέας –όχι χωρίς να κάνει μνεία και στα απίθανα εξοπλιστικά προγράμματα που δρομολογήθηκαν μετά την κρίση των Ιμίων, το 1996. Έτσι, σήμερα, η ελληνική οικονομία είναι αποκλεισμένη από τις διεθνείς αγορές και, αν δεν βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της και την δημοσιονομική της διαχείριση, δύσκολα θα επανέλθει σε αυτές.

Τέλος, αναφερόμενος στο γενικότερο ευρωπαϊκό πρόβλημα, που είναι πολύπλοκο και πολύπτυχο, ο Δημήτρης Κουτσόγιωργας γράφει: «Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους είναι μια καλή αφορμή για να σκεφτούμε ευρύτερα το φαινόμενο της ραγδαίας ανάπτυξης του χρέους που εξελίχθηκε σε μεγάλο πρόβλημα για τις δυτικές οικονομίες, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Είναι κοινός τόπος ότι, από το 1980 και μετά, προέκυψε μια σταθερή αύξηση του συνολικού –δημόσιου και ιδιωτικού– χρέους στις δυτικές οικονομίες. Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι γιατί προέκυψε αυτή η σταθερή αύξηση του χρέους στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Για να βρούμε αυτή την απάντηση θα πρέπει να εξετάσουμε κάποιες βασικές δυναμικές της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και να κοιτάξουμε τον τρόπο που διαμορφώθηκε η παγκόσμια οικονομία μετά την διεθνή οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1930 και τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Ο συγγραφέας καταλήγει στην ανάγκη ύπαρξης μηχανισμών διεθνούς συντονισμού και παγκόσμιας διακυβέρνησης, σε μία εποχή όπου έντονη είναι και η επανακατανομή της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής πίττας.

ebr