Αυτάρκεια και Ελευθερία

Γράφει ο Γιώργος Πιντέρης 

συγγραφέας-ψυχολόγος PH

Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος θέλει να είναι ελεύθερος. Μπορείς όμως να είσαι ελεύθερος αν δεν είσαι αυτάρκης; Δεν πρόλαβα να γράψω δυο αράδες και ήδη μπαίνει θέμα ορισμών: Τι θα πει «ελεύθερος»; Τι θα πει «αυτάρκης»; Πώς μεταφράζονται αυτά σε μετρήσιμα μεγέθη; Πιστεύω πως την αυτάρκεια μπορώ να την ορίσω: Είναι η ικανότητα να καλύπτεις τις υλικές και πρακτικές σου ανάγκες χωρίς να εξαρτιέσαι οικονομικά από κανέναν. Μ’ άλλα λόγια, συντηρείς εσύ τον εαυτό σου και όχι ο μπαμπάς ή ο πεθερός σου. Αυτή όμως, είναι η μία όψη της αυτάρκειας. Την ονομάζω οικονομική αυτάρκεια διότι, όπως έλεγε ο αμίμητος μίμος Harry Clynn «όταν έχεις φράγκα ρε μάγκα, κάνεις ό,τι θέλεις να ‘ουμε».

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη αυτάρκεια: Η συναισθηματική. Μπορεί να είσαι ένας πολύ πλούσιος άνθρωπος και να μη μπορείς να λειτουργήσεις αν δεν υπάρχει κάποιο άτομο από το οποίο να εξαρτιέσαι συναισθηματικά. Το άτομο αυτό μπορεί να είναι ένας γονιός, ένας συγγενής, ένας σύντροφος, ένας πνευματικός και βάλε.

Τώρα τα πράγματα γίνονται πολύπλοκα, διότι στις ανθρώπινες σχέσεις εντοπίζω δύο ειδών συναισθηματικές εξαρτήσεις: Την «εκ των υστέρων» και την «εκ των προτέρων». Η εκ των υστέρων συναισθηματική εξάρτηση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και σαν αλληλεξάρτηση ή και αμοιβαιότητα. Είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας σχέσης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους όπου υπάρχει μια αμοιβαία συναισθηματική επαφή. Μπορεί να είναι σχέση συντροφική, φιλική, οικογενειακή και ό,τι άλλο θέλεις. Εδώ η συναισθηματική εξάρτηση είναι το αποτέλεσμα της σχέσης που υπάρχει.

Υπάρχει όμως και η εκ των προτέρων συναισθηματική εξάρτηση. Εδώ, παρόλο που οικονομικά είσαι αυτάρκης, δεν μπορείς να λειτουργήσεις αν δεν υπάρχει κάποιο άτομο που να κρέμεσαι συναισθηματικά από πάνω του. Εδώ η εξάρτηση δεν είναι το αποτέλεσμα μιας σχέσης. Είναι η προϋπόθεση για να λειτουργήσεις. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα είναι ο εκατομμυριούχος που τον κάνει ό,τι θέλει η καινούργια «σύντροφός» του. Ή ο άλλος που θέλει να έχει πάντα στη ζωή του έναν δάσκαλο. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να είναι οικονομικά αυτάρκεις, συναισθηματικά όμως, είναι εξαρτημένοι από ρόλους. Δεν μπορούν να λειτουργήσουν αν δεν  υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που κατέχουν συγκεκριμένους συμπληρωματικούς ρόλους.  Το «θύμα» ψάχνει για έναν «σωτήρα» που αργότερα θα εξελιχθεί σε «θήτη» ή «θύμα του θύματος».

Συνεπώς η αυτάρκεια είναι ένας συνδυασμός οικονομικής και συναισθηματικής αυτάρκειας. Η αυτάρκεια σου δίνει τη δυνατότητα εκλογής. Η δυνατότητα εκλογής, σού δίνει ελευθερία.

Ο Eric Berne έλεγε πως δεν μπορούμε να ορίσουμε τι θα πει ελευθερία αν δεν μπορούμε να ορίσουμε τι θα πει δύναμη. Έχει δίκιο;